RES GESTAE DIVI AUGUSTI
Rerum gestarum divi Augusti, quibus orbem terrarum imperio populi Romani
subiecit, et inpensarum, quas in rem publicam populumque Romanum fecit, incisarum in
duabus aheneis pilis, quae sunt Romae positae exemplar subiectum.
I
Annos undeviginti natus exercitum privato consilio et privata impensa comparavi, per quem
rem publicam a dominatione factionis oppressam in libertatem vindicavi.
Eo nomine senatus decretis honorificis in ordinem suum me adlegit C. Pansa et A. Hirtio
consulibus consularem locum sententiae dicendae tribuens et imperium mihi dedit.
Res publica ne quid detrimenti caperet, me propraetore simul cum consulibus providere
iussit.
Populus autem eodem anno me consulem, cum consul uterque in bello cecidisset, et
triumvirum rei publicae constituendae creavit.
II
Qui parentem meum trucidaverunt, eos in exilium expuli iudiciis legitimis ultus eorum
facinus et postea bellum inferentis rei publicae vici bis acie.
III
Bella terra et mari civilia externaque toto in orbe terrarum saepe gessi victorque omnibus
veniam petentibus civibus peperci.
Externas gentes, quibus tuto ignosci potuit, conservare quam excidere malui.
Millia civium Romanorum sub sacramento meo fuerunt circiter quingenta. Ex quibus deduxi in
colonias aut remisi in municipia sua stipendis emeritis millia aliquanto plura quam
trecenta et iis omnibus agros adsignavi aut pecuniam pro praemis militiae dedi.
Naves cepi sescentas praeter eas, si quae minores quam triremes fuerunt.
IV
Bis ovans triumphavi et tris egi curulis triumphos et appellatus sum viciens et semel
imperator, decernente pluris triumphos mihi senatu, quibus omnibus supersedi. Laurum de
fascibus deposui in Capitolio votis, quae quoque bello nuncupaveram, solutis.
Ob res a me aut per legatos meos auspicis meis terra marique prospere gestas quinquagiens
et quinquiens decrevit senatus supplicandum esse dis immortalibus. Dies autem, per quos ex
senatus consulto supplicatum est, fuere DCCCLXXXX.
In triumphis meis ducti sunt ante currum meum reges aut regum liberi novem.
Consul fueram terdeciens cum scribebam haec et eram septimum et tricensimum tribuniciae
potestatis.
V
Dictaturam et apsenti et praesenti mihi delatam et a populo et a senatu M. Marcello et L.
Arruntio cos. non recepi.
Non sum deprecatus in summa frumenti penuria curationem annonae quam ita administravi, ut
intra dies paucos metu et periclo praesenti civitatem universam liberarim impensa et cura
mea.
Consulatum quoque tum annuum et perpetuum mihi delatum non recepi.
VI
Consulibus M. Vinicio et Q. Lucretio et postea P. Lentulo et Cn. Lentulo et tertium Paullo
Fabio Maximo et Q. Tuberone senatu populoque Romano consentientibus ut curator legum et
morum summa potestate solus crearer, nullum magistratum contra morem maiorum delatum
recepi.
Quae tum per me geri senatus voluit, per tribuniciam potestatem perfeci, cuius potestatis
conlegam et ipse ultro quinquiens a senatu depoposci et accepi.
VII
Triumvirum rei publicae constituendae fui per continuos annos decem.
Princeps senatus fui usque ad eum diem, quo scripseram haec, per annos quadraginta.
Pontifex maximus, augur, XV sacris faciundis, VII epulonum, frater arvalis, sodalis
Titius, fetialis fui.
VIII
Patriciorum numerum auxi consul quintum iussu populi et senatus.
Senatum ter legi. Et in consulatu sexto censum populi conlega M. Agrippa egi. Lustrum post
annum alterum et quadragensimum feci. Quo lustro civium Romanorum censa sunt capita
quadragiens centum millia et sexaginta tria millia.
Tum iterum consulari cum imperio lustrum solus feci C. Censorino et C. Asinio cos., quo
lustro censa sunt civium Romanorum capita quadragiens centum millia et ducenta triginta
tria millia.
Et tertium consulari cum imperio lustrum conlega Tib. Caesare filio meo feci Sex. Pompeio
et Sex. Appuleio cos.; quo lustro censa sunt civium Romanorum capitum quadragiens centum
millia et nongenta triginta et septem millia.
Legibus novis me auctore latis multa exempla maiorum exolescentia iam ex nostro saeculo
reduxi et ipse multarum rerum exempla imitanda posteris tradidi.
IX
Vota pro valetudine mea suscipi per consules et sacerdotes quinto quoque anno senatus
decrevit. Ex iis votis saepe fecerunt vivo me ludos aliquotiens sacerdotum quattuor
amplissima conlegia, aliquotiens consules.
Privatim etiam et municipatim universi cives unanimiter continenter apud omnia pulvinaria
pro valetudine mea supplicaverunt.
X
Nomen meum senatus consulto inclusum est in Saliare carmen, et sacrosanctus in perpetum ut
essem et, quoad viverem, tribunicia potestas mihi esset, per legem sanctum est.
Pontifex maximus ne fierem in vivi conlegae mei locum, populo id sacerdotium deferente
mihi, quod pater meus habuerat, recusavi. Quod sacerdotium aliquod post annos, eo mortuo
qui civilis motus occasione occupaverat, cuncta ex Italia ad comitia mea confluente
multitudine, quanta Romae nunquam fertur ante id tempus fuisse, recepi P. Sulpicio C.
Valgio consulibus.
XI
Aram Fortunae Reducis ante aedes Honoris et Virtutis ad portam Capenam pro reditu meo
senatus consacravit, in qua pontifices et virgines Vestales anniversarium sacrificium
facere iussit eo die, quo consulibus Q. Lucretio et M. Vinicio in urbem ex Syria redieram,
et diem Augustalia ex cognomine nostro appellavit.
XII
Ex senatus auctoritate pars praetorum et tribunorum plebi cum consule Q. Lucretio et
principibus viris obviam mihi missa est in Campaniam, qui honos ad hoc tempus nemini
praeter me est decretus.
Cum ex Hispania Galliaque, rebus in iis provincis prospere gestis, Romam redi Ti. Nerone
et P. Quintilio consulibus, aram Pacis Augustae senatus pro reditu meo consacrandam
censuit ad campum Martium, in qua magistratus et sacerdotes virginesque Vestales
anniversarium sacrificium facere iussit.
XIII
Ianum Quirinum, quem claussum esse maiores nostri voluerunt, cum per totum imperium populi
Romani terra marique esset parta victoriis pax, cum priusquam nascerer a condita urbe bis
omnino clausum fuisse prodatur memoriae, ter me principe senatus claudendum esse censuit.
XIV
Filios meos, quos iuvenes mihi eripuit Fortuna, Gaium et Lucium Caesares honoris mei
caussa senatus populusque Romanus annum quintum et decimum agentis consules designavit, ut
eum magistratum inirent post quinquennium. Et ex eo die, quo deducti sunt in forum, ut
interessent consiliis publicis decrevit senatus.
Equites autem Romani universi principem iuventutis utrumque eorum parmis et hastis
argenteis donatum appellaverunt.
XV
Plebei Romanae viritim HS trecenos numeravi ex testamento patris mei, et nomine meo HS
quadringenos ex bellorum manibiis consul quintum dedi, iterum autem in consulatu decimo ex
patrimonio meo HS quadringenos congiari viritim pernumeravi, et consul undecimum duodecim
frumentationes frumento privatim coempto emensus sum, et tribunicia potestate duodecimum
quadringenos nummos tertium viritim dedi. Quae mea congiaria pervenerunt ad hominum millia
nunquam minus quinquaginta et ducenta.
Tribuniciae potestatis duodevicensimum, consul XII, trecentis et viginti millibus plebis
urbanae sexagenos denarios viritim dedi.
Et colonis militum meorum consul quintum ex manibiis viritim millia nummum singula dedi;
acceperunt id triumphale congiarium in colonis hominum circiter centum et viginti millia.
Consul tertium decimum sexagenos denarios plebei, quae tum frumentum publicum accipiebat,
dedi; ea millia hominum paullo plura quam ducenta fuerunt.
XVI
Pecuniam pro agris, quos in consulatu meo quarto et postea consulibus M. Crasso et Cn.
Lentulo Augure adsignavi militibus, solvi municipis. Ea summa sestertium circiter sexsiens
milliens fuit, quam pro Italicis praedis numeravi, et circiter bis milliens et
sescentiens, quod pro agris provincialibus solvi. Id primus et solus omnium, qui
deduxerunt colonias militum in Italia aut in provincis, ad memoriam aetatis meae feci.
Et postea Ti. Nerone et Cn. Pisone consulibus, itemque C. Antistio et D. Laelio consulibus
et C. Calvisio et L. Pasieno consulibus et L. Lentulo et M. Messalla consulibus, et L.
Caninio et Q. Fabricio cos. militibus, quos emeriteis stipendis in sua municipia deduxi,
praemia numerato persolvi, quam in rem sestertium quater milliens circiter impendi.
XVII
Quater pecunia mea iuvi aerarium, ita ut sestertium milliens et quingentiens ad eos qui
praerant aerario detulerim.
Et M. Lepido et L. Arruntio consulibus in aerarium militare, quod ex consilio meo
constitutum est, ex quo praemia darentur militibus, qui vicena aut plura stipendia
emeruissent, HS milliens et septingentiens ex patrimonio meo detuli.
XVIII
Ab eo anno, quo Cn. et P. Lentuli consules fuerunt, cum deficerent publicae opes tum
centum millibus hominum tum pluribus multo frumentarios et nummarios tributus ex horreo et
patrimonio meo edidi.
XIX
Curiam et continens ei Chalcidicum templumque Apollinis in Palatio cum porticibus, aedem
divi Iuli, Lupercal, porticum ad circum Flaminium, quam sum appellari passus ex nomine
eius qui priorem eodem in solo fecerat Octaviam, pulvinar ad circum Maximum.
Aedes in Capitolio Iovis Feretri et Iovis Tonantis, aedem Quirini, aedes Minervae et
Iunonis Reginae et Iovis Libertatis in Aventino, aedem Larum in summa sacra via, aedem
deum Penatium in Velia, aedem Iuventatis, aedem Matris Magnae in Palatio feci.
XX
Capitolium et Pompeium theatrum utrumque opus impensa grandi refeci sine ulla inscriptione
nominis mei.
Rivos aquarum compluribus locis vetustate labentes refeci et aquam quae Marcia appellatur
duplicavi fonte novo in rivum eius inmisso.
Forum Iulium et basilicam, quae fuit inter aedem Castoris et aedem Saturni, coepta
profligataque opera a patre meo, perfeci et eandem basilicam consumptam incendio, ampliato
eius solo, sub titulo nominis filiorum meorum incohavi et, si vivus non perfecissem,
perfici ab heredibus meis iussi.
Duo et octoginta templa deum in urbe consul sextum ex auctoritate senatus refeci, nullo
praetermisso quod eo tempore refici debebat.
Consul septimum viam Flaminiam ab urbe Ariminum refeci pontesque omnes praeter Mulvium et
Minucium.
XXI
In privato solo Martis Ultoris templum forumque Augustum ex manibiis feci. Theatrum ad
aedem Apollinis in solo magna ex parte a privatis empto feci, quod sub nomine M. Marcelli
generi mei esset.
Dona ex manibiis in Capitolio et in aede divi Iuli et in aede Apollinis et in aede Vestae
et in templo Martis Ultoris consacravi, quae mihi constiterunt HS circiter milliens.
Auri coronari pondo triginta et quinque millia municipiis et colonis Italiae conferentibus
ad triumphos meos quintum consul remisi, et postea, quotienscumque imperator appellatus
sum, aurum coronarium non accepi, decernentibus municipiis et colonis aeque benigne adque
antea decreverant.
XXII
Ter munus gladiatorium dedi meo nomine et quinquiens filiorum meorum aut nepotum nomine;
quibus muneribus depugnaverunt hominum circiter decem millia. Bis athletarum undique
accitorum spectaculum populo praebui meo nomine et tertium nepotis mei nomine.
Ludos feci meo nomine quater, aliorum autem magistratuum vicem ter et viciens. Pro
contegio XV virorum magister conlegii collega M. Agrippa ludos saeclares C. Furnio C.
Silano cos. feci. Consul XIII ludos Martiales primus feci, quos post id tempus deinceps
insequentibus annis s. c. et lege fecerunt consules.
Venationes bestiarum Africanarum meo nomine aut filiorum meorum et nepotum in circo aut in
foro aut in amphitheatris populo dedi sexiens et viciens, quibus confecta sunt bestiarum
circiter tria millia et quingentae.
XXIII
Navalis proeli spectaclum populo dedi trans Tiberim, in quo loco nunc nemus est Caesarum,
cavato solo in longitudinem mille et octingentos pedes, in latitudinem mille et ducenti.
In quo triginta rostratae naves triremes aut biremes, plures autem minores inter se
conflixerunt. Quibus in classibus pugnaverunt praeter remiges millia hominum tria
circiter.
XXIV
In templis omnium civitatium provinciae Asiae victor ornamenta reposui, quae spoliatis
templis is, cum quo bellum gesseram, privatim possederat.
Statuae meae pedestres et equestres et in quadrigeis argenteae steterunt in urbe XXC
circiter, quas ipse sustuli exque ea pecunia dona aurea in aede Apollinis meo nomine et
illorum, qui mihi statuarum honorem habuerunt, posui.
XXV
Mare pacavi a praedonibus. Eo bello servorum, qui fugerant a dominis suis et arma contra
rem publicam ceperant, triginta fere millia capta dominis ad supplicium sumendum tradidi.
Iuravit in mea verba tota Italia sponte sua et me belli, quo vici ad Actium, ducem
depoposcit. Iura verunt in eadem verba provinciae Galliae Hispaniae Africa Sicilia
Sardinia.
Qui sub signis meis tum militaverint, fuerunt senatores plures quam DCC, in iis qui vel
antea vel postea consules facti sunt ad eum diem quo scripta sunt haec, LXXXIII,
sacerdotes circiter CLXX.
XXVI
Omnium provinciarum populi Romani, quibus finitimae fuerunt gentes quae non parerent
imperio nostro, fines auxi.
Gallias et Hispanias provincias, item Germaniam qua claudit Oceanus a Gadibus ad ostium
Albis fluminis pacavi.
Alpes a regione ea, quae proxima est Hadriano mari, ad Tuscum pacari feci nulli genti
bello per iniuriam inlato.
Classis mea per Oceanum ab ostio Rheni ad solis orientis regionem usque ad fines Cimbrorum
navigavit, quo neque terra neque mari quisquam Romanus ante id tempus adit, Cimbrique et
Charydes et Semnones et eiusdem tractus alii Germanorum populi per legatos amicitiam meam
et populi Romani petierunt.
Meo iussu et auspicio ducti sunt duo exercitus eodem fere tempore in Aethiopiam et in
Arabiam, quae appellatur Eudaemon, maximaeque hostium gentis utriusque copiae caesae sunt
in acie et complura oppida capta. In Aethiopiam usque ad oppidum Nabata perventum est, cui
proxima est Meroe: in Arabiam usque in fines Sabaeorum processit exercitus ad oppidum
Mariba.
XXVII
Aegyptum imperio populi Romani adieci.
Armeniam maiorem interfecto rege eius Artaxe cum possem facere provinciam, malui maiorum
nostrorum exemplo regnum id Tigrani regis Artavasdis filio, nepoti autem Tigranis regis,
per Ti. Neronem tradere, qui tum mihi privignus erat. Et eandem gentem postea desciscentem
et rebellantem domitam per Gaium filium meum regi Ariobarzani regis Medorum Artabazi filio
regendam tradidi et post eius mortem filio eius Artavasdi. Quo interfecto Tigranem, qui
erat ex regio genere Armeniorum oriundus, in id regnum misi.
Provincias omnis, quae trans Hadrianum mare vergunt ad Orientem, Cyrenasque, iam ex parte
magna regibus ea possidentibus, et antea Siciliam et Sardiniam occupatas bello servili
reciperavi.
XXVIII
Colonias in Africa Sicilia Macedonia utraque Hispania Achaia Asia Syria Gallia Narbonensi
Pisidia militum deduxi.
Italia autem XXVIII colonias, quae vivo me celeberrimae et frequentissimae fuerunt, mea
auctoritate deductas habet.
XXIX
Signa militaria complura per alios duces amissa devictis hostibus recepi ex Hispania et
Gallia et a Dalmateis.
Parthos trium exercitum Romanorum spolia et signa reddere mihi supplicesque amicitiam
populi Romani petere coegi. Ea autem signa in penetrali, quod est in templo Martis
Ultoris, reposui.
XXX
Pannoniorum gentes, quas ante me principem populi Romani exercitus nunquam adit, devictas
per Ti. Neronem, qui tum erat privignus et legatus meus, imperio populi Romani subieci
protulique fines Illyrici ad ripam fluminis Danui.
Citra quod Dacorum transgressus exercitus meis auspicis victus profligatusque est, et
postea trans Danuvium ductus exercitus meus Dacorum gentes imperia populi Romani perferre
coegit.
XXXI
Ad me ex India regum legationes saepe missae sunt non visae ante id tempus apud quemquam
Romanorum ducem.
Nostram amicitiam appetiverunt per legatos Bastarnae Scythaeque et Sarmatarum, qui sunt
citra flumen Tanaim et ultra, reges, Albanorumque rex et Hiberorum et Medorum.
XXXII
Ad me supplices confugerunt reges Parthorum Tiridates et postea Phrates regis Phratis
filius; Medorum Artavasdes, Adiabenorum Artaxares, Britannorum Dumnobellaunus et
Tincommius, Sugambrorum Maelo, Marcomanorum Sueborum ...rus.
Ad me rex Parthorum Phrates Orodis filius filios suos nepotesque omnes misit in Italiam,
non bello superatus, sed amicitiam nostram per liberorum suorum pignora petens.
Plurimaeque aliae gentes expertae sunt p. R. fidem me principe, quibus antea cum populo
Romano nullum extiterat legationum et amicitiae commercium.
XXXIII
A me gentes Parthorum et Medorum per legatos principes earum gentium reges petitos
acceperunt: Parthi Vononem, regis Phratis filium, regis Orodis nepotem, Medi Ariobarzanem,
regis Artavazdis filium, regis Ariobarzanis nepotem.
XXXIV
In consulatu sexto et septimo, postquam bella civilia exstinxeram, per consensum
universorum potitus rerum omnium, rem publicam ex mea potestate in senatus populique
Romani arbitrium transtuli.
Quo pro merito meo senatus consulto AUGUSTUS appellatus sum et laureis postes aedium
mearum vestiti publice coronaque civica super ianuam meam fixa est et clupeus aureus in
curia Iulia positus, quem mihi senatum populumque Romanum dare virtutis clementiaeque
iustitiae et pietatis caussa testatum est per eius clupei inscriptionem.
Post id tempus auctoritate omnibus praestiti, potestatis autem nihilo amplius habui quam
ceteri qui mihi quoque in magistratu conlegae fuerunt.
XXXV
Tertium decimum consulatum cum gerebam senatus et equester ordo populusque Romanus
universus appellavit me patrem patriae idque in vestibulo aedium mearum inscribendum et in
curia Iulia et in foro Aug. sub quadrigeis, quae mihi ex s. c. positae sunt, censuit.
Cum scripsi haec, annum agebam septuagensumum sextum.
Appendix I
Summa pecuniae, quam dedit vel in aerarium vel plebei Romanae vel dimissis militibus:
denarium sexiens milliens.
Appendix II
Opera fecit nova aedem Martis, Iovis Tonantis et Feretri, Apollinis, divi Iuli, Quirini,
Minervae, Iunonis Reginae, Iovis Libertatis, Larum, deum Penatium, Iuventatis, Matris
Magnae, Lupercal, pulvinar ad circum, curiam cum Chalcidico, forum Augustum, basilicam
Iuliam, theatrum Marcelli, porticum Octaviam, nemus trans Tiberim Caesarum.
Appendix III
Refecit Capitolium sacrasque aedes numero octoginta duas, theatrum Pompei, aquarum rivos,
viam Flaminiam.
Appendix IV
Impensa praestita in spectacula scaenica et munera gladiatorum atque athletas et
venationes et naumachiam et donata pecunia colonis municipiis oppidis terrae motu
incendioque consumptis aut viritim amicis senatoribusque quorum census explevit,
innumerabilis. |
